Quyết định miễn học phí của Bộ Chính trị khóa 13, ngày 28/2/2025 cho học sinh từ mầm non đến hết trung học phổ thông công lập trên toàn quốc từ năm học 2025-2026 đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chính sách giáo dục và bảo đảm quyền con người ở Việt Nam.
Đây không chỉ là một quyết sách kinh tế – xã hội mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của Nhà nước Việt Nam trong việc hiện thực hóa quyền học tập, một trong những quyền cơ bản được ghi nhận trong Hiến pháp và các công ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
1) Quyền học tập, một quyền cơ bản của con người
Quyền học tập là một quyền con người phổ quát, được ghi nhận trong Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền năm 1948 (Điều 26) và Công ước Quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966 (Điều 13). Hai văn kiện quan trọng này đều nhấn mạnh:
– Giáo dục tiểu học phải bắt buộc và miễn phí. Giáo dục trung học phải phổ cập rộng rãi và từng bước được miễn phí.
– Giáo dục phải hướng đến sự phát triển toàn diện của con người, củng cố quyền con người và các quyền tự do cơ bản.
– Các quốc gia có trách nhiệm bảo đảm rằng không ai bị tước quyền học tập vì lý do kinh tế.
– Giáo dục đại học phải được tiếp cận bình đẳng dựa trên năng lực, đồng thời cần từng bước tiến tới miễn phí.
Ở Việt Nam, Hiến pháp 2013 (Điều 39) và Luật Giáo dục 2019 cũng đặt mục tiêu phổ cập giáo dục và giảm dần gánh nặng tài chính cho người học. Chính sách miễn học phí từ mầm non đến trung học phổ thông là một bước tiến gần hơn đến việc hiện thực hóa các cam kết này.
2) Loại bỏ rào cản tài chính, mở rộng cơ hội học tập
Một trong những rào cản lớn nhất đối với quyền học tập là chi phí giáo dục. Mặc dù học phí không phải là chi phí duy nhất trong quá trình học tập, nhưng nó là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến quyết định theo đuổi con đường học vấn, đặc biệt đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tỷ lệ học sinh bỏ học ở cấp trung học phổ thông chủ yếu đến từ các nhóm có hoàn cảnh khó khăn. Miễn học phí sẽ giúp giảm tình trạng bỏ học, nhất là ở các vùng nông thôn, miền núi và vùng sâu, vùng xa, nơi mà nhiều gia đình vẫn gặp khó khăn trong việc trang trải chi phí giáo dục cho con em mình.
Bên cạnh đó, chính sách này cũng giúp các hộ gia đình tái phân bổ ngân sách, từ đó đầu tư tốt hơn vào các nhu cầu thiết yếu khác như sách vở, dụng cụ học tập, dinh dưỡng cho trẻ em. Điều này tạo ra một vòng tuần hoàn tích cực: giảm nghèo – nâng cao giáo dục – phát triển con người.
3) Thúc đẩy công bằng xã hội và phát triển bền vững
Công bằng trong giáo dục là một nguyên tắc cốt lõi trong các hệ thống giáo dục tiên tiến trên thế giới. Ở nhiều quốc gia, giáo dục phổ thông miễn phí đã được thực hiện từ lâu, như Phần Lan, Đức, Nhật Bản, hay gần đây là Trung Quốc với chính sách miễn học phí bậc trung học.
Hơn nữa, nghiên cứu của UNESCO cho thấy, nếu tất cả thanh thiếu niên hoàn thành chương trình giáo dục trung học, khoảng 420 triệu người có thể thoát khỏi đói nghèo, giảm hơn một nửa số người nghèo trên toàn cầu và gần 2/3 ở khu vực châu Phi cận Sahara và Nam Á. Theo Ngân hàng Thế giới, mỗi năm học thêm có thể giúp tăng thu nhập cá nhân lên khoảng 10%, và trình độ học vấn cao hơn giúp giảm đáng kể nguy cơ thất nghiệp cũng như đói nghèo.
4) Đảm bảo quyền học tập trong bối cảnh chuyển đổi số
Trong bối cảnh chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục không chỉ dừng lại ở việc đến trường mà còn phải tiếp cận với công nghệ mới. Việc miễn học phí giúp giảm áp lực tài chính, tạo điều kiện để học sinh được trang bị tốt hơn về máy tính, kết nối internet và các phương tiện học tập trực tuyến.
Nếu không có một chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, học sinh từ những gia đình khó khăn có thể bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua tri thức. Do đó, miễn học phí cần đi kèm với việc đầu tư vào hạ tầng công nghệ giáo dục, đảm bảo rằng mọi học sinh đều có cơ hội tiếp cận tri thức số và phát triển kỹ năng cho thế kỷ 21.
Việc miễn học phí từ mầm non đến trung học phổ thông công lập không chỉ đơn thuần là một chính sách giáo dục, mà còn là một biện pháp bảo đảm quyền con người, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước trong việc thực thi quyền học tập và quyền phát triển của mỗi công dân.
Quyết định này là một bước tiến quan trọng, giúp xóa bỏ rào cản tài chính, đảm bảo công bằng giáo dục, tạo động lực cho phát triển con người và phát triển bền vững. Dù còn nhiều thách thức, nhưng với một chiến lược triển khai hiệu quả, chính sách này sẽ mang lại những lợi ích to lớn không chỉ cho thế hệ học sinh hôm nay mà còn cho cả tương lai đất nước.
Xem bài viết gốc tại đây